. W 1945 Dolny Śląsk nie tylko po raz kolejny zmienił przynależność państwową. Po raz pierwszy zmiana granic wiązała się z wymianą ludzi. Wyrokiem przywódców zwycięskich mocarstw miliony ludzi mówiących jednym językiem musiały opuścić swe domy. Na ich miejsce przyjechali ludzie posługujący się inną mową. Przybysze, wygnani z Kresów Wschodnich i osadnicy z centralnej Polski, musieli dopiero oswajać obcą dla siebie ziemię.
Wsród tych osadników znalazł się Pawlak i Kargul z rodzinami, którzy przybyli z kresów wschodnich, co w świadomości polskiej oznacza dawne tereny II Rzeczpospolitej (tereny przygraniczne województw podlaskiego, lubelskiego i podkarpackiego).
W trylogi Sylwestra Chęcińskiego bohaterowie filmu posługują się gwarą, która powstała w wyniku wzajemnego oddziaływania kilku wzorców językowych: polskiego, białoruskiego, litewskiego, w mniejszym zakresie też rosyjskiego i ukraińskiego.
A
akuratnie - zrobić tak jak trzeba
apiać - znowu
apołonik - łyżka wazowa
B
bajstruk - nieślubne dziecko
bambaryło - ciężki umysł, grubas, głupek
banialuki - głupoty mówisz
banerka - puszka po konserwie
barachło - coś bez wartości
bełtać - mieszać
buc - głupek
bułka - chleba, bochenek chleba
bleszczaty - ślepy
C
chaman - cham
chaziaj - gospodarz
chwost - ogon
chamtocić - coś zacząć i zostawić, popsuć
D
daremno - bez efektu
działgać - pies ujada, mówić bez sensu
H
handryczyć - sprzeczać się
J
jadaczka - gęba
K
kaban - świnia
kaeman - portfel
kiego - czego, o co chodzi
kołdoby - wyboje na drodze
kozyrek - daszek od czapki
kurzyć - palić papierosy
.L
latoś - tego roku
liszni - zbędny
lepeta - głowa
N
na zad - do tyłu
na zaś - na zapas
nadajeli - dali się we znaki
namolny - natrętny, upierdliwy
nawarzyć - ugotować
nie zdzierzyć - nie wytrzymać
O
odkazać - odmówić
odziać się - ubrać się
P
poładować - zreperować, naprawić
potoknąć - wypłukać
powiestka - wezwanie
przytelepać - przyjść
R
rozdziawa - gapa, niezdara
rychtyk - akurat, w sam raz
S
skołowacieć - stracić orientację
swołocz - łobuz, drań
szantrapa - osoba roztargniona
sztafirować się - stroić się
szuwaks - pasta
T
telepać - trząść, iść powoli
tołkować - tłumaczyć
Z
zadawać - dać
zamaniło - zachciało się
zaszpilić - zapiąć np. guziki
zbuk - zepsute jajko
Z
żywina - trzoda